Бүгінде өз ісін ашуға ниет білдіргендердің қатары қалың. Алтын бесік ауылдардың тұрғындары күнкөріс қамында жеке кәсіптерін дөңгелетуге тырысып бағуда. Бірі қолдағы қаржысын кәдеге жаратса, екіншілері мемлекеттік қолдауға иек артады. Шағын несие беру – өзін-өзі еңбекпен қамтыған және жұмыссыз тұрғындардың арасында жаппай кәсіпкерлікті дамыту жолындағы жұмыстардың бір парасы. Бүгінде оған қол жеткізгендер қандай кәсіп ашты, қолға алған істерінің ахуалы қандай?

«Малдың жайын баққан білер» деп тектен-текке айтылмайды. Солтүстікқазақстандық Сергей Паульмен тілдесіп, аталы сөз­дің өміршеңдігіне көз жеткіздік. Ол Қамбар ата тұқымының жайы мен күйін жете біледі. Жылқышы күнде атқа қонып, үйірге бас-көз болады. Балалық ермек күнде­лікті кәсіпке айналып, нәпақаға кенелтіп отыр. Өзінің және ауыл­дастарының жылқыларын 10 жылдан астам баққан Сергей қолындағы мал басын көбейту­ге бел буған. Енді Зеленый Гай ауылының тұрғыны жылқының тұқымын жақсартуды көздеп отыр. Қағаздағы жоспарына қол жеткізу үшін іске кіріскен жылқышыны сөзге тартып, ауыл­дағы кәсіпкерліктің ахуалын бағамдадық.

– Таңдау жылқы шару­ашылығына кездейсоқ түспе­ген болар!?

– Кішкентай кезімнен өзіміздегі және көрші-қолаңның жылқысын бақтым. Үйір жылқыға бас-көз болу – оңай шаруа емес. Бүгін­де оларды өсірудің қыр-сырына қанықпын. Семіртілген жылқыны орташа алғанда 350 мың теңгеге саттым. 1,5-2 жастағы байталдар 220-230 мың теңге аралығында тұрады. Баға малдың тауарлық түріне байланысты белгіленеді. Сұраныс бар. Сондықтан қолым­дағы жылқының санын көбей­туге кірістім. Әуелі «Бастау биз­нес» жобасына қатысуды ұйғар­дым. 2017 жылы қаржылық сауаттылықты арттыруға, кәсіп- керліктің негіздерін үйретуге бағытталған дәрістерде қажетті­нің барлығын түртіп алдық. Өзім­нің көкейімдегі ойымды қағазға түсірдім. Бизнес-жоспар дайын­далды. Оны сәтті қорғап, 2,5 миллион теңге көлемінде несие рәсімдедім. Жылдық мөлшерле­месі – 6%. Қаржы қолыма түскен соң, 8 биені құлынымен бірге сатып алдым. Олардың бағасы шамамен 350 мың теңге. Бүгін­де менде 16 құлын, 16 бие бар. Жақында тағы біреуі құлында­уы тиіс. Ендігі міндет – қолдағы жылқының санын 100-ге жеткі­зу. Малды өсіріп, кейін тек етке жұмсағым келмейді. Оның орны­на тұқымды жақсартуды көздеп отырмын.

– Малдың тұқымын жақсар­ту, жалпы асылдандыру қал­таға салмақ салатыны белгі­лі.

Дөп бастыңыз. Асыл тұқымды малдың бағасы арзан емес. Бірақ менің мақсатым – тек ет бағытын­дағы мал шаруашылығымен ғана айналысу емес, қолдағы жылқының тұқымын жақсар­ту. Биыл әріптесімізбен бір­ге Мамлют ауданындағы шару­ашылықтан Першерон тұқымды жабағыны 600 мың теңгеге сатып алдық. Егер тай алғың келсе, оның бағасы 3 миллионға жетуі мүмкін. Бірақ оған қаржымыз қат. Негізінен жылқының бұл тұқымы тез жетіледі және ыстыққа төзім­ді келеді. Сондықтан шаруа- шылығым аяққа нық тұрған соң, жылда 2-3 бас асыл тұқымды құлын сатып аламын.

– Сізде жылқыны өсірудің өзіндік әдісі қалыптасқан болар?

– Мұның барлығы тәжірибемен келеді. Бүгінде малдың күйін, қан­дай аурулар және қай кезде пай­да болуы мүмкін екендігін жақсы білемін. «Түлік – төлден өседі» деп бекер айтпайды. Мал өсіруге селқос қарауға болмайды. Оның берекесін сезінемін десең, тер төгу қажет.

Мен жылқыны жыл бойы өзім бағамын. Тек қатты боран неме­се үскірік аяз кезінде әлсіз құлын­дар мен жылқыларды қораға кір­гіземіз. Сондықтан шырылдаған шегірткенің кебін кимеу үшін қысқа алдын ала қамданамыз. Сабан, пішен сатып аламыз. Егер малға тек шөп берсең, оның күйі көз қуантпайтыны хақ. Дәнді дақылдардың да қоры жасақта­лады: сұлы мен арпа. Оны беру­дің өзіндік мезгілі мен реті бар. Қыс кезінде тәулігіне бір жылқыға кемінде 5-6 келі жем беріледі. Оның бір бөлігін таңертең бере­сің. Жабағылар мен тайлар бөлек ұсталады. Себебі біріншілеріне жем жетпей қалуы мүмкін. Егер малды семіртуге қойсаң, онда таңертең және кешке бір шелек­тен жем бересің. Орташа алған­да 12 келі жұмсалады. Шөп 7 келі жұмсалады. Оның бір тоннасы 12 мыңға сатылады. 17-20 келі­лік тюктар 300-350 теңге тұрады. Мен орташа алғанда қысқа 2-3 тонна шөп, 20 тонна сабан сатып аламын. Сабанның бір тонна­сы 2 мың теңге. Мен үшін малға арналған жем-шөпті өзің өсірген­нен гөрі сатып алған тиімді.

– Сізге малдың күйін, қандай ауру пайда болғанын анықтау еш қиындық туғызбайтын болар?

– Сөзіңіздің жаны бар. Жақсы жылқышының ветеринарлықтан да хабары бар. Мәселен, қазір ыстықта және шаң көтерілген кезде жылқылардың тыныс алуы қиындауы мүмкін. Егер олардың мойнында ісік және ірің пайда болып, ол ішке кетсе, онда мал­ды аман сақтап қалу қиынға соғады. Егер сыртқы ғана бел­гілері байқалып, дитрим деген дәріні қолдансаң, ісік жоғалады. Оны дер кезінде аңғару қажет. Бұл ауру көбіне 1 жасқа дейінгі құлындар мен жабағыларда көбі­не кездеседі. Оған бір рет шал­дыққан жылқыға оның екінші рет жұғуы өте сирек кездесетін жайт.

Негізінен талғамы жоғары жылқы азықты көп жемейді. Себе­бі кейде іштері қатып қалуы мүм­кін. Сол кезде аталарымыздан қалған әдіс бойынша қой қорасы­на кіргізу қажет. Олар аммиакпен демалып, мәселе шешімін таба­ды. Мұндай мүмкіндік болмаса, онда дәріге жүгіну керек.

– Бүгінде жылқы бағудың құны қандай?

– Ниет білдірген ауыл тұрғын­дары өздерінің жылқыларын біз­дің үйірге қосады. Оның әрбір басына айына 3 мың төлей­ді. Жылқыны әріптесіммен бір­ге бағамыз. Қазір оларды түнде қамап, таң атысымен шығарамыз. Ал орақ науқаны аяқталысымен, олар түні бойы жайылымда жүреді. Әртүрлі жағдайлар орын алады. Кейде желдің соңынан ерген жылқыны табу қиынға соғады. Кейбірі үйірден бөлініп кетеді. Біз көбіне ауылдан 18-20 шақырым жердегі тұзды көл­дің айналасында жылқыларды жаямыз.

Бастауға ықылас бар

Тайынша ауданының тұрғыны Әлихан Озаев та тәуекелге бел буып, өз ісін бастаған. Өткен жылы қолындағы қаржысына 20-дан астам қой сатып алған. Ұсақ малдың санын көбей­ту үшін шағын несиеге жүгіну­ді жөн санаған. Әуелі кәсіпкер­лік пен маркетинг бойынша білі­мін жетілдірген. Бизнес-жоспары құпталып, жақында 2 млн тең­ге көлемінде несиеге қол жеткіз­ген. Әлихан қаржыға 76 бас қой сатып алуды жоспарлап отыр. Оның әрбіреуіне 25 мың теңге жұмсалуы тиіс.

– Ауыл тұрғындары үшін мал шаруашылығы – кіріс көзі. Оған бойымыз әбден үйренген. Сон­дықтан көп ойланбай, қой өсі­руге дендеп кірісуді жөн көр­дім. Бұған дейін отарда 30-40 қой болатын. Оларды өсіріп, 23-27 мың теңге аралығында саттым. Егер қойды бір жасқа дейін бақ­саң, онда оның салмағы 30 келі­ден асады. Барлығы күтімге бай­ланысты. Алдағы уақытта малды асылдандыру жұмыстарын қолға алуды жоспарлап отырмын, – деп өзінің алғашқы қадамдарын Әли­хан Озаев тізді.

Тайынша ауданында 2017 жылы «Бастау бизнес» жобасы бойын­ша 164 адам білім көкжиегін кеңейткен. Кәсіпкерліктің әліп­песін меңгерген 40 жуық тұрғын өз ісін ашуға немесе кеңейтуге бекінген. Дені несиеге иек артса, 3 адам өз қаржысы есебінен жеке кәсібін дөңгелетіп отыр. Биыл 64 адам кәсіпкердің дағдыларын меңгеруге ниет білдірген. Олар­дың 12-сі біліп-түйгенін іс жүзін­де кәдеге жарату үшін несиеге өтінім жолдаған. Жобаға қатысу­шылар арасында ауыл шаруа- шылығы саласын таңдағандар аз емес.

– «Бастау бизнес» бойынша өз ісін бастаған немесе кеңейткен адамдар бүгінде кәсіптерін дөң­гелетіп отыр. Олардың ешбірі жабылған жоқ. Біз сараптама жүр­гізіп тұрамыз. Жақында прокура­тура өкілдері де тексерді. Тұрғын­дар кәсіпкерлікке бет бұруға ынталы. Олар жаңа дағдылар­ды, маркетингтің негіздерін, биз­нес-жоспарды дұрыс жасаудың талаптарын меңгеруге қызығу­шылық танытатыны қуантады, – дейді «Бастау Бизнес» бағдарла­масының Тайынша ауданындағы үйлестірушісі Ажар Байбақыше­ва.

2017 жылы аталған жоба бойын­ша еліміздің 15 мың тұрғыны кәсіпкерліктің негіздерін меңгерген. Олардың 8 мыңнан астамы биз­нес-жоспарларын қорғаған. Бірақ жеңілдетілген шағын несие тек 3 мыңнан астам адамға жеткен. Енді биыл нәтижелі жұмыспен қам­туды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы аясында жаппай кәсіпкерлікті дамытуға қарастырылатын қаржы көле­мі ұлғайтылды. Шағын несиеле­уге қосымша 20 миллиард теңге бөлініп, оның жалпы көлемі 62,4 миллиард теңгеге жетіп отыр. Оның 45,3 млрд теңгесі ауылдық жерлерге, 17,1 млрд теңге қала­ларға бағытталады. Нәтижесінде өз ісін бастаған немесе кеңейткен адамдардың қатары 2017 жылмен салыстырғанда 2 есеге артпақ. Шағын несиеге 14 мың адам қол жеткізеді деп жоспарланған. Оның 11 мыңын ауылдықтар, 3 мыңын қалалықтар құрауы тиіс. Бұл жүзеге асырылып отыр.

Оған қатысуға ниет білдір­гендер үшін талап қойылған. Біріншіден, екі қолға бір күрек таба алмай жүрген және өзін-ө­зі жұмыспен қамтыған жандар «Бастау бизнес» жобасы бойын­ша кәсіпкерліктің негіздерін меңгеруі шарт. Биыл ел бойынша 30 мың адамды оқыту жоспар­ланған.

– Елбасының 4-ші бастамасын нәтижелі жүзеге асыру үшін бағдарламаға өзгерістер енгі­зу қарастырылып отыр. Бірін­шіден, ауылшаруашылық өнім­дерінің көлемін арттыру және оның кепілдендірілген түрде өткізу мақсатында ауылшару­ашылық қайта өңдеу кәсіпорын­дары айналасында якорлы коо­перацияларды дамыту көзделіп отыр. Екіншіден, шағын несие­ге қол жеткізетіндердің қатарын көбейту үшін дифференциалды лимиттер белгіленген: ауылдық жерлер үшін 6 млн теңгеге дейін, қалалар мен моноқалалар үшін тиісінше 15,6 млн және 19,2 млн. Үшіншіден, географияны кеңей­ту және микроқаржы ұйым­дарының қолжетімділігін қам­тамасыз ету үшін шағын несие ресурстарын кепілсіз негізде ұсы­ну қарастырылып отыр. Төртінші­ден, жаңа бизнесті ашуды кеңей­ту үшін шағын несиелеуге үмітке­рлер арасынан өз ісі бар кәсіпкер- лерді алып тастау жоспарланып отыр. Бұл тек якорлы коопераци­яны дамытуға бағытталған жоба­ларға ғана қатысты болмайды, – деп түсіндірді ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Нариман Мұқышев.

Венера Мұстафина

16.07.2018 ж. мақала